Problematyka samobójstw

Samobójstwo jest zjawiskiem wielodyscyplinarnym, badanym i opisywanym w obszarze różnych dziedzin – medycyny, zdrowia publicznego, psychologii, prawa, socjologii, filozofii, kultury.

Samobójstwo jest jednym z czterech rodzajów zgonów według systemu NASH, rejestrowanym przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) od 1948 roku.

Lekarz wyposażony w wiedzę z zakresu suicydologii może przewidzieć i skutecznie zapobiec przedwczesnej śmierci pacjenta w wyniku samobójstwa. Ratując życie pacjenta, lekarz chroni także co najmniej 5 osób z jego najbliższego otoczenia (w tym siebie) przed tragicznymi konsekwencjami samobójczej śmierci.

Samobójstwo dokonane przez osobę znaną publicznie lub na terenie dużej instytucji (np. w szpitalu, szkole) może mieć negatywny wpływ na znaczną liczbę osób. Zapobieganie samobójstwom jest priorytetem zdrowia publicznego.

Realizowane jest przez opracowywanie i wdrażanie narodowych programów prewencyjnych, monitorowanie współczynników samobójstw, edukację oraz różne międzynarodowe inicjatywy badawcze.

Rocznie ginie na świecie z powodu samobójstw ponad 800 tysięcy osób (dane z 2012 roku), w tym ponad 4% w krajach europejskich o niższych dochodach [WHO, 2014].

W niektórych krajach liczone są koszty związane z następstwami zachowań samobójczych.

Można je określić np. w przeliczeniu na 1 samobójstwo dokonane lub za pomocą wskaźnika liczby lat życia o obniżonej sprawności po próbie samobójczej. Są one porównywalne z kosztami wynikającymi z wojen i zabójstw.

W pierwszym raporcie WHO na temat zapobiegania samobójstwom (4.09.2014, Genewa), zamieszczony jest apel o skoordynowanie działań, mających na celu zmniejszanie liczby samobójstw na świecie.

Kraje członkowskie WHO zobowiązały się do zmniejszenia wskaźnika występowania samobójstw o 10% do 2020 roku. Około ¾ samobójstw jest popełnianych w krajach o niskich i średnich dochodach.

Do najczęściej stosowanych metod odbierania sobie życia na świecie należy zatrucie pestycydami, powieszenie oraz użycie broni palnej. Ograniczenie dostępu do tych środków może pomóc w zapobieganiu samobójstwom [WHO, 2014].

Obecnie jedynie 28 krajów wypracowało rządowe strategie zapobiegania samobójstwom (Polska do nich nie należy).

W Polsce działania w zakresie prewencji samobójstw zostały wpisane do Harmonogramu Realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (NPOZP), który określiła Rada Ministrów w grudniu 2010 roku w drodze rozporządzenia.

Pojęcia

● Samobójstwo jest to przemyślane, zamierzone działanie zagrażające życiu (jednostki), podjęte samodzielnie, którego następstwem jest śmierć. Aktualny polski podręcznik psychiatrii [Wciórka i wsp., 2010] zawiera definicję samobójstwa WHO (z 2007 roku), w której podkreślony jest warunek pełnej orientacji osoby inicjującej samobójstwo oraz antycypacji skutku tego działania.

● Próba samobójcza (PS) jest to działanie podjęte z intencją samobójstwa, bez udziału osób drugich i tragicznego zakończenia, mogące spowodować lub powodujące określone samouszkodzenie ciała lub zatrucie (według ICD-10 zatrucie kodowane od X60 do X69, samouszkodzenie ciała – od X70 do X84) [ICD-10, 1997].

Zamiar dokonania samobójstwa nie musi być stuprocentowy. Każde pragnienie śmierci w związku z podjętym działaniem może być uznane za rzeczywistą próbę samobójczą. Poza tym nie musi dojść do obrażeń ciała, wystarczy jedynie możliwość ich wystąpienia (np. osoba pociąga za spust, trzymając blisko pistolet, ale z powodu jego wady nie dochodzi do uszkodzenia ciała).

Jeżeli osoba odstąpi od działania, jest to zaniechana PS, ewentualnie jeżeli ktoś inny przeszkodzi w realizacji planów samobójstwa – jest to udaremniona PS.

● Zamierzone samouszkodzenie (ZSU; NSSI – non-suicidal self-injury) jest to działanie polegające na samookaleczeniu ciała lub zatruciu przez przyjęcie jakiejś substancji podjęte bez intencji samobójstwa.

Zgodnie z raportem WHO [2014] samouszkodzenie podjęte bez intencji samobójstwa może jednak spowodować śmiertelny skutek, co może dalej skutkować zakwalifikowaniem go do zgonu samobójczego.

W ostatniej wersji amerykańskiej klasyfikacji zaburzeń psychicznych (DSM-5) są podane robocze kryteria NSSI, które różnicują powierzchowne ZSU (często wielokrotne) od PS. Według nich osoba dokonuje NSSI w celu sprowokowania krwawienia, stłuczenia, bólu (np. przez cięcie, uderzanie) z oczekiwaniem, że doprowadzi to jedynie do niegroźnego fizycznego obrażenia, najczęściej z następujących powodów: w celu uwolnienia się od negatywnych emocji lub stanu poznawczego, rozwiązania trudności interpersonalnych, wyzwolenia pozytywnych odczuć.

Zachowanie to nie jest społecznie usankcjonowane (jak w przypadku kolczykowania, wykonywania tatuaży) i nie jest ograniczone do zdrapywania strupów [American Psychiatric Association, 2013].

● Myśli samobójcze (MS) są to zarówno fantazje i przemyślenia na temat samobójstwa (które nie zawsze świadczą o zamiarach samobójczych), jak i pragnienia oraz impulsy do jego podjęcia.

● Proces samobójczy jest to narastanie zagrożenia: od poważnych MS do PS, ewentualnie dokonanego samobójstwa; ma swój początek, określony czas trwania, rozwój mogący prowadzić do śmierci.

Jego przebieg (nasilanie się lub ustępowanie zagrożenia samobójstwem) zależy od wielu zmiennych, tj. wystąpienia nowych stresorów, czy otrzymania adekwatnego wsparcia społecznego. Najlepiej opisuje ten proces „model stres – podatność”.

W procesie tym istotne jest komunikowanie przez pacjenta o zamiarach samobójczych (słownie wprost – np. „chcę popełnić samobójstwo” lub nie wprost – np. „moje życie nie ma sensu”, czy pozawerbalnie – nagłe sporządzanie testamentu), ewentualnie podjętej PS. Proces przechodzi wtedy z fazy utajonej w jawną, co daje możliwość podjęcia interwencji terapeutycznej.

● Zachowania samobójcze (ZS) są to wypowiadane groźby samobójstwa, sporządzanie konkretnych planów samobójstwa oraz usiłowanie samobójstwa (PS) lub jego dokonanie (samobójstwo).

● Tendencje samobójcze jest to występowanie w określonym okresie życia jednostki zarówno MS, jak i ZS. Ich stwierdzenie ma aspekt rokowniczy i wskazuje na wysokie ryzyko samobójstwa.

● Stopień letalności próby samobójczej określa realny poziom zagrożenia życia (np. skok z wieżowca to PS o wysokiej letalności, a przyjęcie małej dawki nietoksycznego leku – PS o niskiej letalności).

● Prewencja samobójstw s ą to wszystkie odpowiednie działania, które mogą zredukować chorobowe następstwa PS, śmiertelność w wyniku PS i inne konsekwencje związane z zachowaniami samobójczymi.

● Współczynnik samobójstw jest to liczba dokonanych samobójstw przypadająca na 100 tysięcy mieszkańców.

Dodano: 2018-09-04